توسعه نامتوازن در شبکه ریلی کشور - ساعت شیک

به گزارش ساعت شیک، چندی قبل سید میعاد صالحی، مدیرعامل شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران در جلسه کارگروه توسعه حمل و نقل ریلی گفته بود: شرکت راه آهن در پی تامین 1000 دستگاه لکوموتیو طی حداکثر سه سال است. 150 دستگاه از این لکوموتیوها با استفاده از ظرفیت تولیدکنندگان داخلی تامین خواهد شد و 850 دستگاه به صورت واردات به وسیله بخش غیردولتی یا راسا با استفاده از منابع داخلی یا منابع بودجه ای تامین می گردد.

بر اساس آمار، تعداد کشنده های ریلی در سرویس موجود در شبکه ریلی کشور در انتهای شهریور ماه امسال نسبت به سه ماهه اول سال 1398 حدود 11 درصد افت داشته و از 580 دستگاه به 516 دستگاه تقلیل پیدا نموده است. به عبارت دیگر در طول 18 ماه، بیش از 64 دستگاه لکوموتیو که طی زمانی طولانی و با هزینه های گزاف به وسیله بودجه عمومی خریداری شده است، به طور کامل از حیز انتفاع ساقط شده اند. ارزش روز جایگزینی این 64 دستگاه کشنده ریلی بالغ بر 100 میلیون دلار برآورد می گردد.

در مدت باد شده نیز شرکت راه آهن در طی این مدت نتوانسته است به این مقدار از سودآوری دست پیدا کند و دخل و خرج این شرکت در خوش بینانه ترین حالت سر به سر دارد.

به عقیده کارشناسان، تا زمانی که مدل بهره برداری از شبکه ریلی کشور شامل زیرساخت های ریلی و ادوات و ناوگان نقلیه ریلی اصلاح نگردد، افزایش تعداد کشنده های ریلی نمی تواند سهم پایین راه آهن از حمل بار و مسافر داخلی کشور را بهبود بخشد. به بیان دیگر، مشکل و چالش فعلی شبکه ریلی کشور، تنها کمبود کشنده های ریلی نیست، بلکه عدم بهره برداری درست و تعمیر و نگهداری اصولی از کشنده های ریلی موجب شرایط نامطلوب شبکه ریلی شده است.

تعداد کشنده مطلوب؛ آماده به کاری نامناسب

شبکه راه آهن ایران از منظر تعداد کشنده ریلی در اختیار نسبت به تعداد واگن موجود، در جایگاه نرمال جهانی واقع شده است، اما با این حال در حوزه تعمیر و نگهداری کشنده های ریلی و ضریب آمده به کاری لکوموتیو، در رده پایین ترین کشورهای جهان جای گرفته است. بنابراین باید در درجه اول، بهبود در شاخص های تعمیر و نگهداری کشنده های ریلی اتفاق بیافتد تا افزودن کشنده های نوی که با تعمیر و نگهداری نامناسب قطعا به وضع قبلی ها دچار خواهند شد.

در همین رابطه محمدجواد شاهجویی، کارشناس حوزه حمل و نقل می گوید: درست است که در شرایط فعلی افزودن تعدادی کشنده ریلی به شبکه راه آهن کشور لازم است اما چالش های موجود در این صنعت با اضافه شدن 1000 دستگاه لکوموتیو ریلی رفع نمی گردد.

وی ادامه داد: هم اکنون با دارایی موجود کشنده های ریلی، ایران در جایگاه چهاردهم جهان از نظر تعداد لکوموتیوهای در اختیار واقع شده است. اما از منظر مقدار عملکرد و بهره برداری از دارایی های موجود شرایط کشور به هیچ عنوان مناسب نیست و در شاخص های بهره برداری از شبکه ریلی، ما با میانگین جهانی فاصله معنا داری داریم.

آسیب بزرگ توسعه نامتوازن

وی یادآور شد: آسیبی که توسعه نامتوازن به شبکه ریلی کشور می زند، کمتر از بحران فعلی نخواهد بود. ضمن آنکه بار مالی این توسعه نامتوازن بناست در شرایط فعلی اقتصاد کشور، بر دوش مردم قرار گیرد و بودجه عمومی سنواتی کشور را تحت الشعاع قرار دهد.

او تاکید نمود: باید به این نکته توجه کنیم که اگر بناست 1000 دستگاه کشنده ریلی نو خریداری گردد، برای آنکه بتواند بازدهی مالی مناسبی داشته باشد، می بایست 50 هزار واگن باری و مسافری نو خریداری و 10 هزار کیلومتر خطوط ریلی نو نیز احداث گردد که به طور قطع در شرایط حال حاضر از عهده بودجه های دولتی خارج است.

کارشناس اقتصاد با طرح این پرسش که مشکل امروز شبکه ریلی کشور از عدم توسعه نشات می گیرد یا آنکه مدل بهره برداری از دارایی های موجود، شرایط را به اینجا کشانده است؟، اضافه نمود: به طور قطع باید گفت مدل بهره برداری دولتی، بی انگیزه و سنتی شرکت راه آهن است که شرایط عملکرد شبکه ریلی را به این نقطه رسانده است. اما متاسفانه به جای اصلاح این رویه، مسئولین این شرکت در دوره های مختلف، تقصیر را بر گردن توسعه کم دارایی ها و زیربناهای ریلی انداخته اند تا از زیر بار پاسخگویی شانه خالی نمایند.

وی تاکید نمود: در تمام جهان توسعه شبکه ریلی و ناوگان ریلی متناسب با احتیاج بالفعل صورت می پذیرد و تا زمانی که ظرفیت دارایی های قبلی اشباع نشده باشد و یا به مرز اشباع نرسیده باشد دارایی نوی افزوده نمی گردد. اما در ایران انتظار داریم ابتدا توسعه صورت بگیرد تا متعاقبا افزایش عملکرد رخ دهد که این پدیده ای عجیب و جالب توجه است.

عملکرد بهتر کشنده های خصوصی نسبت به لکوموتیوهای دولتی

شاهجویی اضافه نمود: با توجه به بحران بهره برداری در راه آهن، تا زمانی که بخش غیردولتی پر انگیزه طی فرآیندی درست وارد گود اقدام نگردد، نمی توانیم انتظار داشته باشیم که بهبودی در شرایط شبکه ریلی رخ دهد. در حوزه کشنده های ریلی نیز شرایط به همین منوال است. مراجعه به آمار عملکرد کشنده های ریلی موجود در شبکه نشان می دهد که لکوموتیو های در اختیار بخش غیردولتی، به مراتب عملکرد بهتری از لکوموتیوهای دولتی ثبت نموده اند. بنابراین در گام اول باید به جای مانده کشنده های ریلی دولتی موجود به بخش غیردولتی واگذار گردد و در گام بعد باید هر تعداد کشنده ریلی نو که بناست به شبکه اضافه گردد، با مشارکت و همکاری بخش غیردولتی صورت پذیرد.

در سال های گذشته و مطابق با قانون خصوصی سازی راه آهن جمهوری اسلامی ایران، شرکت راه آهن مکلف است بهره برداری از محور های ریلی، بهره برداری از کشنده های ریلی و بهره برداری از واگن های باری و مسافری را به بخش خصوصی واگذار کند. با این حال شرکت راه آهن صرفا به انتقال مالکیت واگن های باری و بخشی از کشنده های ریلی اکتفا نموده و تمامی تکلیف قانونی خویش در خصوص خصوصی سازی شبکه ریلی را انجام نداد.